Praklatka

Əgər avtomobilinizdə son zamanlar mühərrikdən gələn titrəyiş artıbsa və sürüş zamanı narahatlıq hiss edirsinizsə, bu, praklatka adlı vacib detalın sıradan çıxmasından xəbər verə bilər. Praklatka mühərrik və şassi arasındakı titrəyişləri udmaqla avtomobilin daha sakit və stabil işləməsini təmin edir. Avtomobilin hissələrinin bir-birinə zərər vermədən işləməsi üçün bu elastik bəndlər əvəzsiz rol oynayır. Kiçik və nəzərəçarpmaz görünsə də, funksiyası olduqca mühüm olan praklatkalar zamanla aşına və dəyişdirilməyə ehtiyac duya bilər. Onların vaxtında yoxlanılması və zədələnmişsə dəyişdirilməsi həm təhlükəsizlik, həm də komfort baxımından vacibdir. Əks halda, digər avtomobil hissələrinə də zərər verə bilər. Bu yazıda praklatkanın funksiyaları, növləri, nasazlıq əlamətləri və dəyişdirmə qaydaları ətraflı izah ediləcək

Praklatkanın əsas funksiyaları

Praklatka avtomobilin müxtəlif hissələri arasında körpü rolunu oynayaraq bir çox funksiyanı yerinə yetirir. Onun əsas vəzifəsi mühərrik və digər komponentlər arasında təmasın yumşaldılması və səssiz birgə işləmənin təmin olunmasıdır. Sürücülük təcrübəsinin rahatlığı, avtomobilin stabilliyi və hissələrin ömrü birbaşa praklatkanın vəziyyətindən asılıdır. Yaxşı işləyən praklatkalar sayəsində həm titrəyişlər az olur, həm də digər hissələrin zədələnmə ehtimalı minimuma enir. Bu səbəbdən praklatka, avtomobilin texniki baxımdan sağlam işləməsi üçün vazkeçilməz elementlərdən biridir.

Titrəyişin udulması və səs izolyasiyası

Praklatkanın əsas funksiyalarından biri mühərrik və ötürücü hissələrdən gələn titrəyişləri udaraq avtomobilin içindəki rahatlığı təmin etməkdir. Bu detal vibrasiyanın kabinəyə keçməsinin qarşısını alaraq sükutlu sürüş imkanı yaradır. Titrəyişin azalması həm sürücünün, həm də sərnişinlərin komfortuna müsbət təsir göstərir. Səs izolyasiyası funksiyası isə motorun və digər komponentlərin yaratdığı səsləri minimum səviyyəyə endirməyə kömək edir. Nəticədə həm daxili rahatlıq təmin olunur, həm də avtomobil daha keyfiyyətli hiss edilir. Xüsusilə uzun məsafəli sürüşlərdə bu funksiyanın əhəmiyyəti daha da artır.

Mühərrik və şassi arasında elastik bağlantı

Praklatka mühərrik və şassi arasında çevik və elastik bir bağlantı təmin edir. Bu bağlantı sayəsində mühərrikdəki hərəkət və impulslar gövdəyə zərər vermədən yayılır. Qatı və sərt bağlayıcılar yerinə praklatka kimi elastik materialların istifadəsi avtomobilin uzunömürlü olmasına şərait yaradır. Elastiklik, həmçinin yol səthindəki dalğalanmalara uyğunlaşmanı da asanlaşdırır. Beləliklə, sürüş zamanı avtomobil hissələrinin bir-biri ilə ziddiyyətli şəkildə hərəkət etməsinin qarşısı alınır.

Mexaniki zədələnmələrin qarşısının alınması

Praklatkalar həm də avtomobilin əsas hissələrinin bir-birinə mexaniki zərər verməsinin qarşısını alır. Mühərrik, sürət qutusu və digər ağır komponentlər hərəkət zamanı təzyiq və vibrasiya yaradır. Əgər bu təzyiqlər birbaşa avtomobilin metal gövdəsinə ötürülsəydi, zamanla çatlar və qırılmalar baş verə bilərdi. Praklatka bu gərginliyi amortizə edərək hissələrin sağlam qalmasını təmin edir. Bu, həm təmir xərclərinin azalmasına, həm də avtomobilin uzun müddət etibarlı işləməsinə şərait yaradır.

Praklatka növləri və istifadə sahələri

Avtomobillərdə istifadə olunan praklatkalar bir neçə fərqli növdə istehsal olunur və hər biri özünəməxsus sahədə tətbiq edilir. Bu növlər əsasən mühərrik, sürət qutusu və qulşitel (egzoz) sistemi ilə əlaqədar komponentlər arasında yerləşdirilir. İstifadə sahəsinə görə praklatkaların materialı və elastiklik dərəcəsi dəyişir. Hər bir praklatka müəyyən bir təzyiqi və temperaturu daşıya biləcək şəkildə dizayn olunur. Doğru praklatka seçimi avtomobilin sağlam və səmərəli işləməsi üçün mühüm rol oynayır. Aşağıda əsas praklatka növləri və onların istifadə sahələri ilə daha yaxından tanış olaq.

Mühərrik praklatkaları

Mühərrik praklatkaları mühərrikin şassi üzərində sabit, lakin titrəyişlərə qarşı elastik şəkildə yerləşməsini təmin edir. Bu növ praklatkalar, motorun hərəkəti zamanı yaranan sarsıntını udaraq avtomobilin gövdəsinə keçməsinin qarşısını alır. Həmçinin, mühərrik və digər komponentlər arasında səs və istilik izolyasiyasına kömək edir. Onların materialı adətən rezin, poliuretan və ya metal tərkibli elastik qatışımlardan ibarət olur. Müxtəlif mühərrik güclərinə uyğun fərqli ölçü və bərkidilmə növləri mövcuddur. Uzunömürlü olması üçün yüksək temperaturlara və yağla təmasa davamlı olması vacibdir.

Sürətlər qutusu praklatkaları

Sürətlər qutusu (karobka) praklatkaları, ötürücü sistemlə avtomobil gövdəsi arasındakı əlaqəni təmin edir. Bu detal, karobkadan gələn vibrasiya və səsin avtomobilin salonuna yayılmasının qarşısını alır. Praklatkanın elastik quruluşu sayəsində dişli dəyişmələri daha sakit və rahat hiss olunur. Mexaniki və ya avtomatik sürətlər qutusu üçün fərqli formalarda istehsal edilən bu praklatkalar, adətən daha möhkəm və dözümlü materiallardan hazırlanır. Bu növ praklatkalar eyni zamanda sürət qutusunun stabil yerləşməsinə və yol hərəkətində əyilmədən işləməsinə dəstək verir. Vaxtında dəyişdirilmədikdə sürət qutusunun yerindən tərpənməsi və səsli işləməsi kimi nasazlıqlar ortaya çıxa bilər.

Qulşitel sistemi üçün praklatkalar

Qulşitel (egzoz) sisteminə aid praklatkalar, adətən borular və birləşmə nöqtələri arasında yerləşir. Bu praklatkalar isti qazların sızmasının qarşısını alaraq səsin və qazın düzgün istiqamətlənməsini təmin edir. Onların əsas funksiyası hava keçirməz və istiyə davamlı birləşmələr yaratmaqdır. Yüksək temperatur və təzyiqə davamlı metal və ya qrafit əsaslı materiallardan hazırlanır. Əgər bu praklatkalar zədələnərsə, egzoz səs-küyü artar və zərərli qazlar xaricə sızar. Belə hallarda həm mühərrik gücü azalır, həm də ekoloji standartlara uyğunluq pozulur.

Praklatka zədələnəndə hansı əlamətlər yaranır?

Praklatka zamanla material yorğunluğu, daimi titrəyişlər və yüksək temperatura məruz qalaraq zədələnə bilər. Zədələnmiş praklatka avtomobilin müxtəlif hissələrində qeyri-adi davranışlara səbəb olur. Bu vəziyyət həm texniki nasazlıqlara yol açır, həm də sürücünün komfortunu azaldır. Zamanında dəyişdirilməyən praklatka digər komponentlərin də sıradan çıxmasına səbəb ola bilər. Aşağıda praklatkanın zədələnməsi zamanı ən çox rast gəlinən əlamətlərə nəzər salacağıq.

Mühərrikdən gələn güclü titrəyişlər

Praklatka zədələndikdə mühərrikdən avtomobil salonuna keçən titrəyişlər xeyli artır. Sürücü sükan arxasında oturarkən mühərrik işə düşən andan etibarən sarsıntını daha aydın hiss edir. Bu titrəyişlər xüsusilə mühərrik boşda işlədikdə və ya sürət dəyişdirərkən daha nəzərə çarpır. Normalda udulmalı olan hərəkət enerjisi, zəif praklatka səbəbindən amortizasiya olunmur. Bu isə həm rahatlığı azaldır, həm də avtomobil hissələrinin əlavə gərginliyə düşməsinə səbəb olur. Uzun müddət belə davam edərsə, digər texniki nasazlıqlar da meydana çıxa bilər.

Sürət qutusunun sərt işləməsi

Zədələnmiş praklatka sürətlər qutusu ilə bağlı nasazlıqların da yaranmasına səbəb ola bilər. Sürət dəyişərkən dişləmələrin sərt keçməsi və səsli işləməsi bu problemin ilk əlamətlərindəndir. Praklatkanın elastikliyini itirməsi karobkanın düzgün yerləşməsinə maneə törədir. Bu isə dəyişmə zamanı zərbələrə, sarsıntıya və qeyri-bərabər ötürməyə səbəb olur. Avtomatik sürət qutularında isə daha ciddi zədələr və idarəetmədə narahatlıqlar müşahidə oluna bilər. Bu səbəbdən belə hallarda tezliklə servisə müraciət etmək tövsiyə olunur.

Avtomobildə artan səs-küy və narahatlıq

Praklatkanın zədələnməsi avtomobilin içində səs-küy səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Mühərrikdən və ya sürət qutusundan gələn mexaniki səslər amortizasiya olunmadan salona ötürülür. Hərəkət zamanı metal komponentlərin bir-birinə dəydiyi səslər eşidilə bilər. Bu vəziyyət sürüş zamanı narahatlıq və stres yaradır, uzun səfərləri çətinləşdirir. Eyni zamanda bu səs-küylər avtomobilin keyfiyyətsiz görüntüsü ilə bağlı yanlış təəssürat da yarada bilər. Ona görə də belə əlamətlər ortaya çıxan kimi praklatkanın yoxlanması vacibdir.

Praklatkanın dəyişdirilmə müddəti və intervalı

Praklatkalar hər nə qədər davamlı materiallardan hazırlansa da, zamanla fiziki yorğunluğa məruz qalaraq dəyişdirilməyə ehtiyac duyurlar. Onların xidmət müddəti bir çox faktordan asılıdır: istifadə intensivliyi, avtomobilin markası və modelinə uyğunluq, yol şəraiti və iqlim amilləri kimi. Hər avtomobil üçün standart bir dəyişdirmə vaxtı olmasa da, ümumiyyətlə 100.000–150.000 km arası dəyişiklik tövsiyə edilir. Ancaq bu rəqəm sadəcə ortalama bir göstəricidir və real vəziyyət fərqli ola bilər. Praklatkanın vaxtında dəyişdirilməsi avtomobilin uzunömürlü və təhlükəsiz işləməsini təmin edir. Bu səbəbdən əlamətlərə diqqət yetirərək periodik texniki baxım zamanı mütləq yoxlanmalıdır.

İstehsalçı tövsiyələri

Avtomobil istehsalçıları hər bir model üçün praklatkanın dəyişdirilmə intervalına dair xüsusi tövsiyələr verir. Bu tövsiyələr avtomobilin konstruksiyası, mühərrik gücü və istifadə məqsədinə görə fərqlənə bilər. Rəsmi texniki xidmət kitabçasında praklatkanın nəzərdə tutulmuş ömrü qeyd olunur və bu intervala riayət etmək vacibdir. Orijinal ehtiyat hissələri istifadə olunursa, onların daha uzunömürlü olduğu nəzərə alınmalıdır. Bəzi istehsalçılar praklatkanın dəyişdirilməsini yalnız nasazlıq əlamətləri ortaya çıxdıqda tövsiyə etsə də, profilaktik dəyişiklik daha təhlükəsiz yanaşmadır. Bu yanaşma həm avtomobilin digər hissələrini qoruyur, həm də komfortu təmin edir.

Yol və iqlim şərtlərinin təsiri

Praklatkanın ömrü yaşadığınız əraziyə və gündəlik istifadə etdiyiniz yol şəraitinə görə ciddi şəkildə dəyişə bilər. Kələ-kötür yollar, çoxlu çuxurlar və dağlıq ərazilər praklatkaya daha çox yük düşməsinə səbəb olur. Həmçinin, çox isti və ya çox soyuq iqlimlərdə materialların elastikliyi daha tez azalır. Belə şəraitlərdə praklatkalar standartdan daha tez zədələnə bilər və dəyişdirilməyə ehtiyac yarana bilər. Qarlı və rütubətli havalarda pas və kimyəvi təsirlər də ömrünü azalda bilər. Ona görə də belə bölgələrdə yaşayan sürücülər praklatkanı daha tez-tez yoxlatmalıdır.

İstismar intensivliyinə görə dəyişiklik ehtiyacı

Avtomobil gündəlik və ya intensiv şəkildə istifadə olunursa, praklatkanın aşınması daha sürətli baş verə bilər. Xüsusilə kommersiya məqsədli, ağır yüklə işləyən və ya daimi uzun məsafələr qət edən nəqliyyat vasitələrində bu proses daha da sürətlənir. İdman üslubunda sürüş və kəskin manevrlər də praklatkaya düşən gərginliyi artırır. Həmçinin, tez-tez tıxaclı şəhər yollarında sürət dəyişikliklərinin çox olması praklatkaların yorulmasına səbəb olur. Bu kimi hallarda standart dəyişdirmə intervalları kifayət etmir və daha tez yoxlanış tələb olunur. Vaxtında dəyişdirilməyən praklatka digər hissələrin də zədələnməsinə səbəb ola bilər.

Keyfiyyətli praklatka necə seçilməlidir?

Avtomobilin təhlükəsizliyi və komfortlu sürüşü üçün doğru praklatka seçimi olduqca vacibdir. Keyfiyyətsiz və uyğun olmayan praklatkalar qısa müddətdə sıradan çıxaraq digər hissələrə də zərər verə bilər. Seçim zamanı bir neçə əsas meyar nəzərə alınmalıdır: material keyfiyyəti, orijinallıq, uyğunluq və brend etibarlılığı. Həmçinin istifadə olunan bölgəyə və avtomobilin modelinə uyğunluq da xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Servisdə və ya ehtiyat hissələri mağazasında praklatka seçərkən sadəcə qiymətə deyil, texniki xüsusiyyətlərə də diqqət yetirmək lazımdır. Aşağıdakı bölmələrdə bu meyarlara daha ətraflı nəzər salınacaq.

Materialın elastikliyi və davamlılığı

Yaxşı bir praklatkanın hazırlanmasında istifadə olunan material həm elastik, həm də yüksək təzyiq və temperatur müqavimətinə malik olmalıdır. Ən çox istifadə olunan materiallar rezin, poliuretan və elastomer əsaslı qatışımlardır. Elastiklik, titrəyişin effektiv şəkildə udulması və komponentlərə zərər gəlməsinin qarşısının alınması üçün vacibdir. Eyni zamanda davamlılıq, praklatkanın uzun müddət deformasiya olmadan işləyə bilməsini təmin edir. Zəif materiallar isə qısa müddətdə çatlayaraq titrəyişin artırmasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən hər zaman yüksək keyfiyyətli və sertifikatlaşdırılmış materialdan hazırlanmış məhsullar seçilməlidir.

Brend və orijinallıq məsələləri

Tanınmış və etibarlı brendlərin istehsal etdiyi praklatkalar həm keyfiyyət, həm də uyğunluq baxımından daha üstün olur. Bazarda çoxsaylı ucuz və saxta məhsullar olsa da, bunların istifadə müddəti qısa və təhlükəli ola bilər. Orijinal praklatkalar istehsalçı sertifikatı və zəmanətlə təqdim olunur, bu da istifadəçiyə əlavə etibar verir. Brendin nüfuzu və təcrübəsi onun istehsal etdiyi ehtiyat hissələrinin performansına birbaşa təsir edir. Əgər praklatka orijinal deyilsə, montaj zamanı uyğun gəlməməsi və ya tez sıradan çıxması ehtimalı yüksəkdir. Bu səbəblə, tanınmış brend məhsulları seçmək daha uzunömürlü və etibarlı nəticə verir.

Uyğunluğun avtomobil modelinə əsasən yoxlanması

Hər avtomobil modeli üçün fərqli ölçü və forma xüsusiyyətlərinə malik praklatkalar istifadə olunur. Uyğun olmayan bir praklatka mühərrik və ya digər komponentlərlə düzgün əlaqə yaratmayaraq vibrasiya və zədələnmə riskini artırır. Seçim zamanı avtomobilin marka, model, istehsal ili və mühərrik həcmi nəzərə alınmalıdır. Orijinal kodla axtarış etmək və ya texniki kataloqlardan faydalanmaq düzgün uyğunluq tapmaqda kömək edir. Servis və ya mağaza işçilərindən məsləhət almaq da bu prosesi daha təhlükəsiz edir. Uyğunluq düzgün təmin olunmadıqda praklatkanın funksiyası tam yerinə yetirilmir və digər hissələrə zərər verə bilər.

Praklatka dəyişdirilməsi prosesi

Praklatkanın dəyişdirilməsi avtomobilin növündən və yerləşdiyi hissədən asılı olaraq çətin və ya orta səviyyəli texniki iş ola bilər. Dəyişdirilmə prosesi düzgün aparılmazsa, digər komponentlərə zərər verə və yeni nasazlıqlar yarada bilər. Bu səbəbdən prosedurun düzgün alətlərlə və dəqiq biliklə aparılması vacibdir. Bəzi sürücülər sadə praklatkaları özləri dəyişə bilsə də, əksər hallarda usta müdaxiləsi tövsiyə olunur. Xüsusilə mühərrik və sürət qutusu kimi kritik bölgələrdə yerləşən praklatkalar üçün peşəkar yanaşma tələb olunur. Aşağıdakı bölmələrdə həm fərdi, həm də peşəkar şəkildə dəyişdirmənin detalları izah olunacaq.

Özünüz dəyişə bilərsinizmi?

Sadə quruluşlu və asanlıqla əlçatan olan praklatkaları təcrübəli sürücülər özləri dəyişdirə bilərlər. Bu, adətən hava filtri, qulşitel birləşmələri və ya kiçik motor dayaqları üçün keçərlidir. Ancaq bunun üçün doğru alətlərə, təlimata və texniki biliklərə sahib olmaq şərtdir. Əgər praklatka mühərrikin dərinliyində və ya çətin mövqedə yerləşibsə, bu zaman özünüz müdaxilə etməyiniz riskli ola bilər. Səhv quraşdırma digər hissələrin zədələnməsinə və təhlükəli vəziyyətlərə səbəb ola bilər. Əmin olmadığınız halda işi mütəxəssisə həvalə etmək daha məntiqli seçimdir.

Usta tərəfindən dəyişdirilmə mərhələləri

Peşəkar usta əvvəlcə nasaz praklatkanın yerini və vəziyyətini müəyyən edir. Daha sonra avtomobil qaldırılaraq və ya mühərrik dayaqları müvəqqəti sökülərək həmin detal yerindən çıxarılır. Köhnə praklatka təmiz şəkildə çıxarıldıqdan sonra ətraf komponentlər yoxlanılır və ehtiyac varsa, təmizlənir. Yeni praklatka orijinal növ və ölçüyə uyğun şəkildə diqqətlə quraşdırılır. Quraşdırmadan sonra sistem balanslanır və avtomobil test edilir. Bütün bu mərhələlər dəqiqlik və peşəkarlıq tələb etdiyi üçün servisdə görülməsi daha məqsədəuyğundur.

Dəyişdirildikdən sonra avtomobilin reaksiyası

Yeni praklatka quraşdırıldıqdan dərhal sonra avtomobilin davranışında nəzərəçarpacaq fərqlər hiss olunur. Ən çox müşahidə edilən dəyişiklik mühərrik və salon titrəyişinin azalmasıdır. Sürüş daha sakit, sabit və komfortlu hala gəlir. Səs-küy azaldığından kabinədəki rahatlıq artır və sürücü daha xoş təcrübə yaşayır. Həmçinin, mühərrik və digər komponentlərin daha balanslı işlədiyi müşahidə olunur. Bu dəyişikliklər, praklatkanın avtomobildə nə qədər vacib rol oynadığını bir daha sübut edir.